Oleh Ts Dr Ismaniza Ismail, Dr Khairil Anuar Md Isa

Setiap tahun pada 10 Oktober, dunia menyambut Hari Kesihatan Mental Sedunia sebagai peringatan bahawa kesihatan mental bukanlah satu keistimewaan tetapi hak asasi manusia.

Tumpuan 2025, "Akses kepada Perkhidmatan," amat kritikal apabila kita mempertimbangkan kerapuhan kesejahteraan mental semasa krisis dan kecemasan.

Sama ada pandemik yang mengganggu kehidupan seharian, banjir yang menghanyutkan rumah, atau tekanan yang meningkat di tempat kerja dan komuniti, akses kepada perkhidmatan kesihatan mental tepat pada masanya sangat kritikal.

Pandemik COVID-19 mendedahkan betapa rapuhnya sistem kesihatan mental dalam menghadapi krisis global.

Di Malaysia, kadar kemurungan dan kebimbangan dalam kalangan belia hampir dua kali ganda antara 2019 dan 2023, dengan lebih 922,000 orang muda terjejas.

Rasa terasing, ketidakpastian dan kesedihan yang datang dengan wabak itu menyerlahkan keperluan mendesak untuk kaunseling yang boleh diakses, talian krisis dan perkhidmatan kesihatan mental digital.

Hari ini, inisiatif seperti HEAL Line 15555 dan kaunselor dikuasakan AI seperti AIMI menawarkan sokongan segera dan empati apabila akses fizikal dihadkan.

Namun, wabak itu juga mengajar kita bahawa perkhidmatan mesti kekal berpatutan, bebas stigma, dan diagihkan secara saksama, walaupun dalam krisis kesihatan global yang akan datang.

Sebagai negara yang terdedah kepada banjir bermusim dan tanah runtuh telah menyaksikan ramai komuniti kehilangan tempat tinggal semalaman.

Trauma kehilangan rumah, mata pencarian dan orang tersayang berlarutan lama selepas air surut.

Pertolongan Cemas Psikososial

Realitinya, pertolongan cemas psikososial adalah sama pentingnya dengan makanan dan tempat tinggal.

Talian bantuan seperti HEAL 1555 dan talian teks krisis MIASA 24/7 yang diterajui NGO kini memainkan peranan penting dalam memberikan jaminan segera, manakala hospital dan Pusat Sokongan Sosial Sehenti (PSSS) mengembangkan sistem rujukan untuk memastikan mangsa yang terselamat menerima penjagaan jangka panjang.

Namun begitu, banyak komuniti luar bandar dan orang asli menghadapi halangan geografi.

Jurang ini mesti dirapatkan dengan pasukan jangkauan mudah alih, tele-kaunseling dan program daya tahan berasaskan komuniti.

Bagi penjawat awam, pekerja kesihatan pendidik, pekerja ekonomi gig, mahupun belia secara amnya, tekanan bukan lagi sekadar tekanan rutin-ia telah menjadi kronik dan meningkat.

Kongres Kesatuan Pekerja-Pekerja Di Dalam Perkhidmatan Awam (CEUPACS) baru-baru ini mendedahkan bahawa lebih 40,000 penjawat awam berisiko tinggi untuk masalah kesihatan mental, manakala golongan muda di Sarawak melaporkan peningkatan kebimbangan yang dikaitkan dengan tekanan akademik dan beban digital.

Jika tidak ditangani, krisis harian ini menghakis produktiviti, perhubungan dan kepuasan hidup.

Akses kepada perkhidmatan pencegahan-penyaringan tetap, ruang selamat untuk dialog dan dasar kesihatan mental di tempat kerja adalah sama pentingnya dengan tindak balas krisis kecemasan.

Akses Sokongan Mental Ketika Krisis

Tidak semua krisis menjadi berita, kerana terdapat krisis berlaku secara tertutup seperti keganasan rumah tangga, gangguan seksual, buli, atau diagnosis kesihatan yang merosot secara tiba-tiba.

Kecemasan peribadi yang mendalam ini sering menjadi kemurungan, kebimbangan, atau tekanan selepas trauma apabila dibiarkan tanpa sokongan.

Talian bantuan dan inisiatif kaunseling merupakan pintu masuk kritikal bagi mereka yang mungkin tidak berasa selamat bercakap secara terbuka.

Namun, stigma dan ketakutan terhadap diskriminasi kekal sebagai halangan yang kuat.

Akses sebenar bermaksud memastikan kerahsiaan, kepekaan budaya dan penjagaan termaklum trauma, supaya mangsa yang terselamat boleh mendapatkan bantuan tanpa rasa takut.

Walau bagaimanapun, akses kepada perkhidmatan dalam krisis dan kecemasan bukan sahaja mengenai kesediaan untuk menghubungi nombor telefon atau klinik kaunseling.

Ia bermula dengan kesediaan, di mana kesihatan mental disepadukan ke dalam tindak balas bencana dan perancangan wabak.

Ia juga memerlukan kesaksamaan, supaya komuniti luar bandar, terpinggir dan berpendapatan rendah menerima kualiti penjagaan yang sama seperti orang lain.

Inovasi turut menjadi tonggak penting, antaranya melalui penggunaan alat digital dan sokongan maya bagi menjangkau individu di mana sahaja mereka berada.

Sama pentingnya ialah usaha mengurangkan stigma, dengan merangka semula tindakan mencari bantuan sebagai tanda keberanian, bukan kelemahan.

Dalam erti kata lain, akses kepada sokongan mental mesti berasaskan kemampanan — beralih daripada bantuan jangka pendek kepada pembinaan daya tahan psikososial jangka panjang — bagi mewujudkan sistem yang benar-benar mampu melindungi masyarakat apabila krisis melanda.

Kesimpulannya, krisis akan terus datang tanpa diduga. Oleh itu, kita perlu sentiasa bersedia dengan sistem sokongan kesihatan mental yang kukuh dan inklusif. Akses kepada perkhidmatan bukanlah satu bentuk kebajikan, sebaliknya merupakan perlindungan asas serta teras kepada daya tahan individu dan komuniti.

-- BERNAMA

Ts Dr Ismaniza Ismail ialah Pensyarah Kanan, Fakulti Sains Gunaan, UiTM JK Teknikal Garis Panduan PRisMA, dan Dr Khairil Anuar Md Isa ialah Prof Madya Fakulti Sains Kesihatan, UiTM, JK Teknikal Garis Panduan PRisMA